Eindelijk vliegt er een wesp in de tuin. Het is nu augustus en dit jaar nog steeds geen Limonadewesp (Gewone wesp of Duitse wesp) gezien. Twee jaar geleden nog twee nesten, maar vorig jaar geen en dit jaar dus ook niet. Niet één dit jaar. Echt jammer. Wie er wel zat zijn Franse veldwespen. Hij ziet er iets anders uit, vooral goed te zien aan de oranje voelsprieten. Als hij vliegt, hangen zijn poten ook als een uitgeklapt landingsgestel onder zijn lijf. De Franse veldwesp is ook veel rustiger en is beter te benaderen. Limonadewespen lijken op haaien die in het koraalrif naar vis jagen. Ze vliegen tussen de struiken en planten door en onderzoeken elk bubbeltje op een blad of het een spinnetje, vliegje of rupsje is. Eerst wordt de poten en vleugels afgebeten en dan kan het verse vlees naar het nest. Volwassen wespen voeden zich met nectar, maar de larven zijn dus echte carnivoren. Zij worden goed verzorgd. Als tegenprestatie scheiden die larven een zoetige vloeistof uit, waar de werksters dol op zijn. In het voorjaar zie je volwassen wespen nog wel nectar zoeken bij bloemen, maar langzamerhand worden ze door de larven steeds meer bijgevoerd. Ook de toegang tot het hol wordt schoongehouden, zodat de invliegroute goed open blijft. Zo rond augustus zijn die larven verpopt en valt de zoete afscheiding weg. Dit is echt een ‘cold turkey’ voor ze en dan is alle zoetigheid op tafel een mooi alternatief… Dat er dit jaar zo weinig wespen zijn, kan met het koude voorjaar te maken hebben, omdat er dan ook weinig andere insecten zijn om zich mee te voeden. Ook de vele regen werkt niet mee. Regenbuien verstoren net uitgekomen wespen. Ze kunnen hun nest dan niet goed terugvinden. Verder kunnen nesten in de grond onderlopen of wegspoelen. 

Graafwespen

Maar er zijn gelukkig ook andere soorten wespen te vinden, zoals graaf-, metsel- en sluipwespen. Een soort die op de bekende wesp lijkt is de Bijenwolf, een graafwesp die op Honingbijen jaagt. De bij wordt verdoofd om daarna de voedzame maaginhoud eruit te drukken. Die wordt geconsumeerd. Het vrouwtje brengt de verdoofde bij naar het nest waar dan een ei op of in de buurt gelegd wordt. De larve die uit het ei kruipt heeft dan een verse voedselvoorraad voorhanden. Eerst worden alle niet essentiële delen gegeten. Een eng idee dat je als prooi door blijft leven, terwijl er al een groot deel van je weg is… Deze manier van jongen verzorgen zie je bij veel soorten wespen. De Bijenwolf houdt van droge gebieden, zoals op de hei, maar komt steeds meer in de stad voor. Je zou denken dat betegelde trottoirs en tuinen een hindernis zijn, maar juist onder een trottoirtegel je nest maken biedt ook een zekere bescherming!

Een andere graafwesp is de Cicadendoder. Er zijn meerde soorten Cicadendoders, maar omdat deze Cicadendoder een Schuimcicade predeert, is het vrij zeker dat dit de Gorytes laticinctus is. Andere soorten Cicadendoders zoeken andere soorten cicades. Heel specifiek dus. Vanaf een foto zijn Cicadendoders moeilijk te determineren. 

De Kleine zeefwesp en de Harkwesp zie ik zelden in de tuin. Deze laatste lijkt op een Gewone wesp, maar aan de groene ogen zie je meteen dat het wat anders is. Hem heb ik één keer gespot. Eigenlijk is die meer in de duinen te vinden, waar ze op grote (zweef)vliegen jagen voor hun jongen. Misschien was hij aangetrokken door de grote zandhopen door grondwerkzaamheden om huizen te bouwen in de Bongerd. 

Ook Blokhoofdwespen hebben het voorzien op (zweef)vliegen. Zij nestelen niet in de grond, maar in dood hout. Van de buurvrouw heb ik een mooie appelstam gekregen, waarin veel gaten met verschillende diameter zijn geboord. Die vinden ze heel interessant, net als het insectenhotel. Het was er de afgelopen maand een komen en gaan. Ik heb ze nooit met prooien of bouwmateriaal gezien, maar een stuk of zes wespen gingen een gangetje in en uit en in en uit. 

Van de Pottenbakkerswesp weet ik wel dat ze een nest gebouwd hebben. Hiervan waren enkele individuen actief met bouwmateriaal. Meerdere gangen in dood hout en in bamboe zijn gebruikt om hun nesten te maken. Ze zoeken vervolgens kleine spinnetjes die ze het hol in proppen waar dan een eitje bij gelegd wordt. Maar ja, al dat eten is voor een andere wesp, zoals de Hongerwesp of Goudwesp, ook weer interessant. Ze parasiteren namelijk op Pottenbakkerswespen. En zo wordt het netwerk duidelijk waar ieder insect zijn rol speelt. Elke soort probeert zich zo productief mogelijk te vermenigvuldigen, maar het heeft altijd één of meerdere tegenhangers die de explosieve groei van een soort in toom houdt.

Metselwespen

Als je kleine motjes door de tuin ziet fladderen, dan heb je ook kans op Muurwespen. Zij zoeken namelijk hun rupsen als voedsel voor hun larven. Om ze te lokken een nest te maken, zijn er blokken leem geplaatst. Ze gebruiken die graag als bouwmateriaal. De Goudwesp houdt dat allemaal goed in de gaten. Zodra ze de kans krijgt, legt zij haar eitjes bij de verlamde prooien. Haar eitjes komen eerder uit, eten de larven van de Muurwesp en de overige voedselvoorraad. Goudwespen parasiteren ook op Deukmetselwespen. Die kwam ik eerst tegen op bloeiend Zevenblad en later in het jaar was ze actief in het insectenhotel. Urntjeswespen ten slotte maken van het leem een klein urntje, waarin een eitje wordt afgezet en waar later ook weer kleine rupsen van nachtvlinders bij worden geplaatst. Zo’n urntje zou ik graag eens willen vinden…

En dan zijn er nog heel veel sluipwespen, zij parasiteren ook op andere insecten of spinnen, maar daar heb ik het een ander keertje over. 

Die Limonadewesp die ik vorige week eindelijk zag, heb ik achtervolgd. Ik wilde haar nest wel eens vinden. In plaats daarvan vloog ze pardoes op een spinnenweb om van de spinnenprooi te smullen. Nu kon ik hem eens rustig bekijken. Het bleek geen Gewone wesp te zijn, maar een Duitse wesp. Ik moest het even opzoeken, maar je kunt het zien aan de kop van het beestje. Die is bij de Duitse wesp bijna helemaal geel en bij een Gewone wesp zit er een zwarte middenstreep over de lengte van de kop, in de vorm van een zwart anker. En bij het achterlijf zie je bij Gewone wespen zwarte stippen die verbonden zijn met zwarte banden. Bij Duitse wespen zijn de stippen en de banden juist gescheiden. Niet dat het veel uitmaakt, want ook Duitse wespen kunnen in augustus lastig worden aan tafel…

Meer over wespen, ga naar: https://www.ahw.me/indexwespen.html 

Graafwespen: https://www.natuur-dichtbij.nl/wespen/graafwespen/

Metselwespen: https://www.bestuivers.nl/Portals/5/Publicaties/Bijengasten_Hoofdstukken/Bijenhotelgasten_h17.pdf

Als je vragen hebt, neem dan gerust even contact met mij op: henk@wilmkebreek.nl

Henk van Alst

29 juli 2021

Fotograferen van insecten is mijn hobby (geworden). En dan heb ik het over de makkelijk te vinden soorten. Of zoals Aglaia Bouma het omschreef met ‘instapinsecten’. Vaak zijn dat bloembezoekende soorten en dan kom je veel zweefvliegen tegen. Zeker als er door het hele seizoen heen wilde planten staan te bloeien. Maar wat me vooral verbaasd is de enorme soortenrijkdom van deze tweevleugeligen. De waarneming-app geeft meestal wel aan welke soort er is gefotografeerd, maar ik heb ook veel hulp van het handige determineerboekje ‘Zweefvliegen van Nederland en België’ van André Schulten. En op www.bestuivers.nl is de gratis publicatie ‘De Nederlandse Zweefvliegen’ te downloaden. Mannetjes zijn over het algemeen goed van vrouwtjes te onderscheiden doordat de ogen groter zijn en elkaar – bijna – raken, terwijl er bij vrouwtjes meer afstand zit tussen de ogen.

Mimicry

Om te beginnen lijken veel soorten zweefvliegen sprekend op een wesp, bij of hommel. Een vogel die bijvoorbeeld een wesp gevangen heeft en daar een vervelende ervaring mee heeft gehad, zal dat niet snel nog een keer doen. Hoe meer je als ongevaarlijk, maar smakelijk, vlieg het strepenpatroon van zo’n wesp kunt nabootsen, des te minder kans er is om door een vogel gegeten te worden. Deze evolutionaire aanpassing heet mimicry en is vaak een goede bescherming. De Kleine bandzweefvlieg, de Grote kommazweefvlieg of de Gewone pendelvlieg zijn daar een mooi voorbeeld van. De Hommelbijvlieg heeft dan gelijkenis met een hommel en de Kleine bijvlieg en Blinde bij lijken op een bij. De Blinde bij maakt ook nog eens een zoemend geluid tijdens het vliegen en laat – net als de Honingbij – zijn pootjes hangen. Zelfs de tekening van een Stadsreus en Witte reus zijn afschrikwekkend. Van de eerste ontmoeting met deze twee soorten deinsde ik naar achteren!

Niche

Het leuke van die twee reuzen is dat ze een heel onverwachts gedrag hebben. Het vrouwtje zoekt een wespennest op en lijkt enige dagen de tijd te nemen om de geur van wespen op haar lichaam te wrijven. Pas dan gaat ze het wespennest in. Dat lijkt ongehinderd te kunnen omdat wespen haar in het donker als soortgenoot ‘herkennen’. Nadat ze haar eieren heeft afgezet, leven de larven van het afval in het wespennest. En zo heeft iedere soort zweefvlieg een eigen specifieke rol, een eigen ‘niche’ in het ecosysteem tuin. De larve van het Kruiskruidgitje leeft in de steel en wortels van Kruiskruidsoorten. De larven van bijvliegen, zoals de Hommelbijvlieg, leven in het water. Ze hebben een lange adembuis waardoor ze net boven water lucht kunnen happen. Ze leven van organisch materiaal. Dat geldt ook voor de Weidevlekoog en de Gewone pendelvlieg. Larven van de Menuetzweefvlieg leven ook van organisch materiaal, maar dan in composthopen en mest. De volwassen insecten hebben een typisch baltsgedrag dat lijkt op een dans (menuet is een Franse dans). De moeraszweefvlieg ten slotte leeft, net als haar larve, in de buurt van riet.

Biologische bestrijding

In de blog over bladluizen werd al de rol van zweefvliegen beschreven als biologische verdelging van bladluizen. De volwassen insecten (bijvoorbeeld de Grote Kommazweefvlieg en de Witte halvemaanzweefvlieg) eten dan van stuifmeel en nectar, maar de larven storten zich op de bladluizen. Als er nu gif gespoten wordt, dan zullen de meeste luizen het loodje leggen en hun verdelgers, de zweefvliegen. Maar omdat luizen zich zo snel kunnen vermenigvuldigen, zal hun aantal snel weer gerezen zijn. De zweefvliegen, de predatoren, hebben langer de tijd nodig zich in aantal te herstellen, waardoor de luizen vrij baan hebben. Gif spuiten tegen bladluis zou best eens kunnen betekenen dat er per saldo meer bladluizen zullen zijn. Gif is natuurlijk sowieso uit den boze. Als je de natuur zijn gang laat gaan, zal het wellicht aanvankelijk wat langer duren, maar ten slotte grondiger haar werk doen.

Henk van Alst

henk@wilmkebreek.nl

19 juli 2021

Oeverlibel

Vanmiddag zijn de waterplanten in de vijver uitgedund en op het droge aan de waterkant gelegd. Slakken en larven kunnen dan nog terug het water in. Het oppervlak was vrijwel dichtgegroeid. Onzichtbaar gemaakt voor wat er zich in het water afspeelt. Ik had daarmee blijkbaar een Oeverlibel verstoord, want direct daarna inspecteerde het weer zijn territorium en vloog alsmaar rondjes boven het water. Het vrouwtje Oeverlibel is geelbruin en het mannetje heeft een grijsblauw lichaam en daarmee goed uit elkaar te houden. Maar niet bij jonge mannetjes (mei-juni). Ze zijn nog niet geslachtsrijp en moeten hun typische blauwe kleur nog ontwikkelen. 

Goede rovers zijn het. Terwijl ik een paringsrad van de Azuurwaterjuffer aan het fotograferen was, vloog een vrouwtje Oeverlibel pardoes langs me heen en verstoorde het stel. Het vrouwtje Azuurwaterjuffer was de klos en werd prompt gegeten. Het mannetje had het nakijken…

Paringslus

Als een juffermannetje een vrouwtje ziet, dan springt hij echt op haar. Hij probeert met zijn grijporgaan dat aan het achterlijf zit, haar achter haar kop beet te pakken. Als een vrouwtje niet wil paren, zal ze dit proberen te voorkomen. Als ze wel paringsbereid is, zal ze haar geslachtsopening onder het copulatie-orgaan van het mannetje brengen. Een spermapakketje dat het mannetje al had klaargelegd, wordt dan door het vrouwtje opgenomen. Tsja, is dit dan een paring? En dan deed ik nog een interessante waarneming van 2 ‘parende’ mannetjes Oeverlibel. Gewoon, bij ons in de tuin, dat was wel weer leuk!

Zon en regen

Libellen vliegen snel, kunnen helikopteren en zelfs achteruitvliegen. Ze zijn vooral bij goed weer actief: ze jagen, eten en sommige soorten paren zelfs in de lucht. Ze horen tot een van de oudste insectensoorten en zijn de eerste vliegende insecten op aarde. Met enorme ogen houden ze alles nauwlettend in de gaten. Zo’n onhandig vliegend paringsrad van de tragere juffer was dan ook een buitenkansje! Maar ook juffers zijn rovers. Zij jagen weer op kleine vliegjes en als het zo uitkomt ook elkaar. Zowel juffer- als libellenlarven larve zijn carnivoren. Het kikkervisje staat zeker op hun menu. Een larve van een libel leeft 1 – 3 jaar in het water voordat het – op een regenachtige morgen – uit het water kruipt en uitsluipt. Het larvenhuidje zie je soms nog wel aan de stengel van een Gele Lis of andere waterplant hangen.

Van voor- tot najaar

Glassnijders zijn in het voorjaar actief. Er zijn dan nog geen andere libellen. Ze hebben het rijk dan alleen. Ook Vuurjuffers kun je al vroeg in het jaar waarnemen: half april tot begin juli. Ze zijn op dit moment alweer verdwenen. In mei-juli zijn de Vroege glazenmakers actief, te herkennen aan de groene ogen. De Azuurwaterjuffer is dan ook uitgeslopen en de hele zomer tot en met augustus te vinden, samen met het Lantaarntje. Heidelibellen zie je van juni tot eind september. De Paardenbijter van juli tot eind september. De Blauwe glazenmaker plakt daar nog een maand aan vast.

Later in de zomer, van juli tot en met oktober, komen dan de Houtpantserjuffers tevoorschijn. Zij zetten hun eitjes niet in het water af, maar onder de bast van takken, die over het water hangen. Je ziet ze aan de top van een struik op bloem alles in de gaten houden en schieten dan ineens de lucht in om een vliegje te vangen en keren weer terug op hun plekje.

Op de website van de vlinderstichting (https://www.vlinderstichting.nl/libellen/alles-over-libellen/libel-of-juffer/) kun je veel informatie vinden.

Als je vragen hebt, neem gerust even contact met mij op: henk@wilmkebreek.nl