Ik heb het idee dat er dit jaar zo weinig (Tijger)langpootmuggen zijn en heb daar al eerder in een blog over geschreven. Dit jaar vond ik er maar enkele. Nu zijn flinke fluctuaties in aantallen en soorten insecten niet ongewoon heb ik gemerkt en misschien kan ik ook beter ’s avonds zoeken, want dan zijn ze veel actiever. Hoewel ik uitging van een onderbuikgevoel, ben ik toch eens gaan zoeken of er literatuur is over het voorkomen van langpootmuggen (Tipulidae) en vond een artikel van 13 juni 2022 bij Landschap Noord-Holland.

Dit artikel gaat over het verdwijnen van langpootmuggen en het belang van de emelt, hun larve, als voedsel voor veel (weide-)vogels. 

Tijgers zijn (Tijger)langpootmuggen en behalve de Zigzagtijger zijn ze allemaal niet zo algemeen. Andere soorten langpootmuggen, zoals de Kool-langpoortmug zijn veel algemener. Het zijn allemaal onhandige vliegers, waarbij de windrichting lijkt te bepalen welke kant ze op vliegen. De volwassen exemplaren eten niet en drinken hooguit wat vocht. Ze leven maar kort (een paar dagen tot hooguit 3 weken) en dan is het zaak snel een partner vinden. En daarna is het een kwestie van er alles uithalen wat erin zit. De paring duurt tussen de 2 en 4 uur (of langer), waarbij ze elkaar stimuleren door bepaalde haren en uitsteeksels tegen elkaars gevoelige delen te bewegen… 

Het vrouwtje zet de eieren af in de buurt van de voedselbron van haar larven. Na 14 dagen komt de emelt uit het ei en begint te eten. En het zijn flinke eters! De ene soort leeft achter de schors van bomen, de ander in mos of afstervend en rottend loofhout en plantenmateriaal. Sommige emelten leven juist van grassen, van zaailingen van bomen of van jonge gewassen. Elke soort Tijger heeft zo zijn eigen plekje in de natuur gevonden. Volgevreten emelten zijn een lekker snack voor veel vogels (uit: De Europese families van muggen en vliegen door Pjotr Oostenbroek e.a., pag. 163, KNNV uitgeverij).

Emelten houden over het algemeen van een hoge luchtvochtigheid om te kunnen leven en verpoppen. Ze blijven actief tot vlak boven het vriespunt. Langdurige droogte overleven ze niet en warmer als 27 graden vinden ze ook niet fijn. Dus die langdurige warme en droge zomers betekent niet veel goeds voor Tijgers en veel (weide-)vogels.

Wil je meer weten over de rol van langpootmuggen, ga dan naar:https://edepot.wur.nl/292805

Henk van Alst, henk@wilmkebreek.nl

Het is begin september en nog steeds heerlijk zomers. Ideaal voor sprinkhanen en sprinkhaanvliegen, want die houden wel van zonnig, warm en droog weer. Zuidelijke soorten komen de laatste tijd steeds noordelijker voor, zoals het Zuidelijk spitskopje (en de Sprinkhaanvlieg). Het moet wel lekker warm zijn, dus zul je ze pas later in de zomer zien. Omdat steden als warmte-eilanden fungeren, is er een grote kans om ze ook daar te vinden.

In tegenstelling tot nectar-etende insecten gaat het over het algemeen goed met de meeste soorten sprinkhanen, zowel in aantallen als in de verspreiding, waarbij de zuidelijke soorten de noordelijke kunnen verdringen (zie CBS).

Kortweg kun je sprinkhanen in twee groepen indelen, de lang- en kortsprietigen. Sabelsprinkhanen zijn langsprietigen. In de tuin vond ik de Struik- en Boomsprinkhaan, de Grote groene sabelsprinkhaan en het Zuidelijk spitskopje. De vrouwtjes van deze vier soorten hebben een sabelvormige legbuis om eitjes in de grond te leggen. Ze eten zowel planten als andere insecten.

Van de kortsprietigen (waaronder ook Treksprinkhanen) vond ik alleen Veldsprinkhanen als de Bruine sprinkhaan (moeilijk te determineren vanaf foto) en de Ratelaar. Veldsprinkhanen zijn vegetarisch. Hun eitjes worden vooral afgezet in stengels van grasachtige planten en kruiden.

De sprinkhaanvlieg

En vorige week zag ik ineens 4 sprinkhaanvliegen. In 2019 zag ik er 1x eentje. Toen ik dat de sprinkhanenspecialist vertelde op de Wilmkebreek inventarisatie in de zomer van 2020, leek hij verrast dat ze hier al gevonden werden. Afgelopen week zaten er al enkele dagen drie mannetjes en één vrouwtje. Het gekke is dat ze steeds in de rozen te vinden zijn, terwijl ze bij andere waarnemingen juist op Boerenwormkruid, Kruiskruidsoorten, Distels en Koninginnekruid gezien werden. Als je naar deze tropische bromvlieg kijkt, dan lijkt het wel wat op een daas met al die strepen op hun ogen. 

Oorspronkelijk leven ze in (half)woestijnen in Zuid-Europa en Afrika en parasiteren ze op Treksprinkhanen, maar die zijn hier al lang geleden verdwenen. Het vrouwtje legt dan eitjes in de buurt van eipakketten van die Treksprinkhaan. De larven van de Sprinkhaanvlieg leven van de eipakketten.

Deze vlieg werd in 1990 voor het eerst in ons land gezien. Tot en met 2008 werden jaarlijks 1 tot 3 waarnemingen gemeld. Daarna nam het aantal gestaag toe.

Het is nog onduidelijk of de Sprinkhaanvlieg zich überhaupt in Noord-Europa kan voortplanten en het is nog onduidelijk welke andere sprinkhaan dan als prooi dient. De vliegen kun je vooral bij een warme, zonnige zomer zien. Mijn waarnemingen zijn van eind augustus – begin september. Het zijn goede vliegers en inmiddels zijn er waarnemingen in het zuiden van Scandinavië…

Ga voor meer info naar https://www.eis-nederland.nl/sprinkhanen

Henk van Alst, henk@wilmkebreek.nl

Je kunt ze nu overal makkelijk vinden: Kruisspinnen. Ik heb vanochtend even een rondje door de tuin gemaakt en zie er zo een stuk of 15. Meestal zijn er vrouwtjes te vinden, maar dit jaar heb ik bewust eens naar mannetjes gezocht én heb er één gevonden. Helemaal achteraan bij de sloot in de Hedera. Een mooi beschut plekje, een meter boven de grond, beetje uit de wind en goed te zien. (Vandaag zitten er overigens vier vrouwtjes.) Hij is kleiner dan het vrouwtje, maar toch een stevige jongen met twee duidelijke, knotsvormige tasters. Daarmee bevrucht hij het vrouwtje na een heel voorzichtige toenaderingspoging. (Dit doet hij door aan de draden van het web met het vrouwtje te plukken. Daarmee onderdrukt hij haar agressie en brengt haar in baltsstemming.) Twee dagen later was hij weg. Toch opgegeten door het vrouwtje? Of door een vogel?

Komkommerspin

Maar nog iets interessants, ten minste voor mij: een Komkommerspinnetje in juni. Ik wist niet van zijn bestaan en dacht meteen iets bijzonders gevonden te hebben, maar nee hoor. Het is een algemene soort… Het is ook een Kruisspinachtige, net zoals er nog 33 andere soorten op Waarneming.nl te vinden zijn, waarvan vijf soorten Komkommerspinnen. In de tuin heb ik tot nog toe vier soorten Kruisspinachtigen gevonden.

De Gewone komkommerspin is op foto eigenlijk niet te onderscheiden van een Tweeling-komkommerspin. Dan moet je echt met een microscoop het geslachtsorgaan bekijken om de verschillende soorten te onderscheiden. Dat determineren heb ik wel gedaan tijdens de Spinnendag op de Wilmkebreek-inventarisatie in 2020 met Taxon Expeditions. Maar dat is niet makkelijk. Het blijft dus onduidelijk wat er nou zat.

Platte wielwebspin

Nog een soort kruisspin is de Platte wielwebspin, de Spin Van Het Jaar 2017. Tot nu toe twee keer gezien, maar toch ook weer een algemeen voorkomende spin. Zodra je hem aanraakt, trekt hij alle poten in en houdt zich muisstil. Overdag verstopt hij zich goed, zoals tussen de leien van het huis of op de grillige schors van een wilg. ’S avonds komt hij tot leven en zit dan middenin zijn 70 cm. grote wielweb. Deze spin leeft van nachtvlinders. Hij schijnt niet zo giftig te zijn.

Wespspin

En dan twee jaar geleden in de Betonie-border. Zit er zo’n 30 cm boven de grond ineens een forse Wespspin! Hij doet bijna tropisch aan met die felle kleuren, poten die paarsgewijs gehouden worden en een opvallende witte zigzagband op het web. Deze mediterrane spin heeft zich de laatste 20-30 jaar steeds noordelijker verspreid en komt inmiddels ook op de Waddeneilanden voor. Dat gebeurt door hun taktiek van ballooning; het zweven aan draden, volgens EIS Nederland:
De jonge spin steekt zijn achterlijfspunt, waar de spintepels zitten, omhoog en produceert een draad die door opstijgende lucht omhooggaat. Wanneer de draad zo lang is dat hij de spin kan dragen laat deze los en de spin zweeft als aan een ballon met de luchtstroom mee omhoog en weg. Dit wordt vooral gedaan op dagen dat er thermiek is. Het zal duidelijk zijn dat het een reis vol risico’s is, want waar de kleine spin terecht zal komen is ongewis. Het is een strategie die vaak wordt gezien bij soorten die veel jongen voortbrengen.

Meer of minder

Ook een Kruisspin legt in de herfst veel eitjes in een eicocon en bewaakt die. In het voorjaar komen de jonge spinnen uit het ei en verspreiden zich dus via ballooning. En al die spinnen worden weer belaagd door vogels of insecten, zoals de Gevlekte kruisspinnendoder, een sluipwesp die ze vliegend uit het web haalt. Op een open plekje in zand graaft ze een nest, waar de spinnen voedsel zijn voor haar larven.

Of het goed gaat met de Kruisspin is nog onduidelijk. Dit jaar bijvoorbeeld tel ik behoorlijk wat spinnen, maar ik had het idee dat dat vorig jaar een stuk minder was. En dan denk je meteen dat dat te maken heeft omdat er veel minder insecten zijn. Omdat Kruisspinnen zo veel insecten wegvangen, zou je ook kunnen denken dat hoe minder spinnen er zijn, des te meer insecten er blijven leven…

Ik merk wel dat van verschillende soorten insecten de aantallen jaarlijks flink kunnen verschillen. Dat zal bij spinnen net zo zijn. Zo vind ik dit jaar veel minder Langpootmuggen en geen Slakkendoders. En ik ben verbaasd over de enorme aantallen Snorzweefvliegen. Waarom? Geen idee.

Meer over spinnen van Noordwest-Europa: https://ednieuw.home.xs4all.nl/Spiders/spidhomeNL.htm of kijk bij de spinnenwerkgroep van EIS.

Henk van Alst, henk@wilmkebreek.nl

Vorig jaar was ik te laat om zaad van de Vlasleeuwenbek te oogsten. De plantjes stonden er wat miezerig bij. Omdat de plant graag op schrale grond groeit, vermoedde ik dat wellicht het natte weer de boosdoener was. Dit jaar zijn de zaaddozen goed gevormd. Grote kans op een ruime oogst dacht ik, maar dat valt dus enorm tegen. Wel kruipen er ieniemienie beestjes van ongeveer twee millimeter in de bloemen rond en dat blijken snuitkevers te zijn. Ik vermoed dat het de Leeuwenbeksnuitkever is, maar krijg het beestje niet goed gedetermineerd. Er bestaat namelijk ook een Bruine vlasbeksnuitkever, Rhinusa collina, en daar lijkt hij erg op. In ieder geval wordt de zaadontwikkeling van Leeuwenbekjes verstoord.

Dorre knoppen

Die voorkeur voor een specifieke groep planten zie je ook bij andere snuitkevers, zoals de Frambozensnuittor (of ook: Frambozenbloesemkever, Braambloesemsnuittor of Aardbeibloesemkever). Ik lees op Wikipedia dat de kever in het voorjaar graag het stuifmeel van de planten eet. Vervolgens wordt in elke knop een gat geboord om er een ei af te zetten. De knop wordt voor een deel doorgeknaagd, knikt om en verdort. De larve eet het binnenste van de bloemknop op en verpopt zich daar. Na de verpopping voedt de kever zich met bloembladen van de plant. Als hij zich rond gegeten heeft, komt hij in een soort rustpauze en dat duurt tot na de winter.

Dorre taxus

Ik vermoed dat dat bij de andere soorten snuitkevers in de tuin net zo gaat. Uitzondering is de Gegroefde lapsnuitkever (of taxuskever). De volwassen kever eet van de bladeren en knoppen. De larve leeft juist van de wortels en wel zodanig dat aangetaste delen verwelken en uiteindelijk afsterven. Nu staan er taxussen in de tuin en eentje, die solitair staat, legt het loodje. Ik dacht dat het door de droogte kwam, maar misschien komt het wel door deze taxuskevers… Overigens leven de larven van de Groene struiksnuitkever ook van wortels van bomen, struiken en planten. 

Een redelijk nieuwe soort hier is een soort distelsnuitkever, althans zo noem ik hem, want een Nederlandse naam heeft hij nog niet. Hij wordt pas sinds 2007 in Nederland waargenomen. Larinus turbinatus houdt van warmte en distels. Ook hier geldt het verhaal van de Frambozensnuittor, waar het vrouwtje in elke bloem een ei legt en de larven van het vruchtbeginsel van de bloem leven.

Henk van Alst, henk@wilmkebreek.nl