Januari 2021

De komende periode zal ik onregelmatig een blog schrijven over mijn waarnemingen van insecten in de tuin op de Kadoelenweg 358. Als je vragen hebt, neem dan gerust even contact op met Henk van Alst: henk@wilmkebreek.nl

Het is januari en stil en koud buiten. ’s Nachts vriest het licht. Er is geen insect te bekennen en het bijenhotel lijkt verlaten. De meeste insecten zijn aan het overwinteren en dat betekent: op een beschutte plek stil blijven zitten totdat de temperatuur weer stijgt. Er zijn er die het huis in kruipen, zoals een groepje Lieveheersbeestjes bij het zolderraam. Soms kruipen ze een stukje verder, maar echt in huis komen ze liever niet. Misschien is het daar te warm. Nee, dicht bij het zolderraampje, dat is blijkbaar de goeie plek. 

Antivries

Er zijn insecten die voor de kou naar het zuiden trekken, net als vogels. Distelvlinders, Atalanta’s en Snorzweefvliegen zijn echte trekinsecten. Je kunt het je nauwelijks voorstellen, maar zo’n beestje – dat nauwelijks iets weegt – vliegt echt helemaal naar Zuid-Frankrijk, Spanje of zelfs naar Noord-Afrika. In het voorjaar of ietsje later komen hun nakomelingen weer terug. Toch overwintert een Snorzweefvlieg hier ook als pop. In de tuin zijn er genoeg rottende planten waar ze onder kunnen schuilen. Als ze het overleven kruipt de vlieg in het voorjaar al vroeg uit de pop. Vorig jaar zag ik op 23 maart de eerste Snorzweefvlieg alweer in het zonnetje zitten. (Overigens was de Kegelbijvlieg er nog vroeger bij. Op 16 maart zat een groepje van vier lekker te zonnen op een blad van de Camelia.) De andere Snorzweefvliegen komen dan ook snel kijken, zodat de eerste generatie larven al vroeg hun favoriete voedsel – bladluizen – kunnen vinden. Later komt dan de generatie uit het zuiden om ze af te lossen. De meeste soorten insecten leven 4-6 weken en overwinteren als larve of pop. Dat lukt ze omdat extra suiker in het lijfje als een soort antivries werkt. Die larven en poppen liggen dan ergens in of op de grond onder wat strooisel, dat beschermt ze dan tegen de sterkste kou. Daarom kun je de tuin ook maar het beste gewoon met rust laten en hem pas in het voorjaar, als het warmer dan 10 graden wordt, in orde maken voor het nieuwe seizoen.

Koudeprikkel

Citroenvlinders overwinteren als volwassen insect en dat doen ze in struiken of op de grond. Sommige bijensoorten, zoals hommels, maar ook wespen en mieren overwinteren in de grond, in muizenholen of spouwmuren. In ieder geval zijn het altijd vrouwtjes die dat doen (de mannetjes sterven direct na de paring of aan het einde van de zomer). Deze koninginnen hebben als larve meer voedsel gekregen en zijn extra groot. Met deze reserve wachten ze het voorjaar af, zijn dan uitgehongerd en vallen direct elke bloem in de buur aan, zoals speenkruid, hondsdraf, krokus en de eerste paardebloemen. Solitaire bijen ontwikkelen zich in nestholletjes, zoals een kevergang in een bramenstengel of in insectenhotels en wachten de winter af als volgroeide larve of als volwassen bij in hun broedcel. Een koudeprikkel is nodig voor hun ontwikkeling.

Tot volgend jaar…

De Rosse metselbij is zo’n solitaire bij en zit in de winter dus kant en klaar in de broedcel te wachten op het voorjaar. In maart/april komen eerst de mannetjes uit hun broedcel en daarna, een week of twee later, de vrouwtjes. Het is dan een kwestie van aansterken, paren, de nestcellen in orde maken en eieren leggen. Aan het einde van de lente zijn de volwassen bijen dood. De laatste volwassen Rosse metselbij heb ik 15 mei bij het bijenhotel gezien. Hij zag er tamelijk afgeleefd uit en had al zijn mooie, rosse haartjes verloren. Het ei komt na ca 5 dagen uit. Afhankelijk van de temperatuur zal de larve zich na ongeveer 4 weken inspinnen. Daarna verpopt die zich en eind juni/juli zit de nieuwe volwassen bij alweer rustig te wachten in de broedcel tot het volgende voorjaar. 

Bijenhotel

Omdat er veel soorten solitaire bijen in aantal achteruit gaan, kun je ze een handje helpen met een bijenhotel. Afgelopen zomer ben ik bij Jon Silber van volkstuincomplex Amstelglorie op bezoek geweest. Hij heeft verstand van bijenhotels en heeft me laten zien hoe hij dat aanpakt. Het zoemde aan alle kanten, zowel van zijn bevlogenheid als de bijen om de hotels. Van dit gesprek heb ik een verslag gemaakt hoe je zo’n bijenhotel maakt en waar je rekening mee moet houden. In dit document heb ik de soorten solitaire bijen opgenomen die in onze tuin voorkomen en hoe je ze het beste kunt helpen met gaten in (vermolmd) hout, leem of zand en op welke planten ze dol zijn. Als je zo’n bijenhotel in je tuin in de zon plaatst, kun je makkelijk genieten van deze diertjes. Ze kunnen niet of nauwelijks steken en dus ook leerzaam voor kinderen. De wachttijd in de winter is de perfecte tijd om zo’n bijenhotel te maken. Ben je geïnteresseerd, ga dan naar Tips voor een bijenhotel in de Kadoelen.

Beste lezer,

De dagen worden korter en langzaam gaat de temperatuur naar beneden. Voor veel vogels is dat het signaal om naar zuidelijker streken af te zakken. Bij ons in de polder zien we inmiddels veel overwinteraars aankomen. Dat zijn vooral de eendensoorten zoals Krakeend, Smient en de prachtige Wintertaling (de kleinste van het drietal). Er is ook een vast groepje Kieviten dat regelmatig neerstrijkt in de polder om even later weer een uitstapje naar Waterland te maken. Ze zitten graag langs de natte greppels. Wanneer je goed kijkt zie je in hun buurt vaak een groepje Watersnippen zitten. De Watersnip is inmiddels een vaste wintergast in de polder. Ze zitten bij voorkeur in de natte slootkanten. Wanneer ze stilzitten zijn ze bijna onzichtbaar, zo goed weten ze op te gaan in de oeverbegroeiing. Soms zie je alleen hun donkere weerspiegeling op het water. Op dit moment kan je overigens ook grotere groepen Watersnippen zien, dat zijn de doortrekkers die niet in de polder blijven. Vorige week was er lange tijd een groep van ruim 60 snippen te bewonderen. Soms zie je ook een Witgatje (een kleine steltloper) tussen de Kieviten lopen. De Blauwe Reiger is een typische wintergast. Hoewel de soort jaarrond in de polder is te zien komen er in de winter veel soortgenoten bij (vorige week waren er meer dan 30). De Grauwe Gans komt en gaat. Momenteel zijn er groepen van 100 – 200 individuen, maar dat aantal kan gemakkelijk groeien tot 400 – 500. Er lopen nog steeds 2 jonge ganzen in de polder die vanaf hun geboorte in het voorjaar een onderontwikkelde vleugel hebben. Ze kunnen niet vliegen en gaan bij onraad snel het water in. Boven de polder zie je bij harde wind vaak een grote groep Kauwen vliegen. Ze lijken er veel plezier in te hebben om met elkaar allerlei capriolen in de lucht uit te halen. De Zwarte Kraai komt soms ook in een grote groep bij elkaar. Het lijkt dan alsof alle kraaien uit de buurt een vergadering hebben afgesproken.

Er is dus veel te zien in deze tijd van het jaar. Door de vele regen van de afgelopen weken staan flink wat greppels vol met water. Deze plas-dras gebiedjes worden door veel vogels erg gewaardeerd, omdat de bodemdiertjes in de zachte grond gemakkelijker bereikbaar zijn voor de zoekende snavels. De dikbilkoeien met hun kalveren van dit jaar zijn nog in de polder, maar wanneer het kouder wordt en het gras nauwelijks meer groeit gaan ze naar de stal. Mogelijk laat boer Harry de jonge schapen wel de gehele winter in de polder lopen (wanneer de winter zacht blijft, net als vorig jaar).

Er is ook nieuws over de website te melden. Een klein groepje mensen onder aanvoering van Sabine, de website-beheerder, gaat een moderniseringsslag doorvoeren. De website krijgt een ander uiterlijk en wordt meer geschikt gemaakt voor de smartphone. Tijdens de verbouwingswerkzaamheden gaat de website een tijdje uit de lucht. We melden ons weer wanneer de nieuwe website in gebruik wordt genomen!

Menno Schilthuizen geeft een overzicht van de bijzondere natuur die is aangetroffen bij de projecten in Amsterdam a.s. dinsdag 8 september. Ook het project Insecten&zo in de Wilmkebreekpolder komt aan de orde. Alles in de vorm van een webinar, dus via internet te volgen. Volg de link in de tekst hieronder om je aan te melden voor het webinar.